آشنایی با زیرسازی و روسازی خط
مقاله ای ازتیم پژوهشی جامع ترین پورتال حمل و نقل ریلی
تعریف زیر سازی: کلیه کارهائی که انجام می شود تا بستر برای اجرای روسازی آماده شود .
تعریف روسازی : کلیه کارهای انجام شده در سطح زیر سازی را روسازی می گویند.
انواع مقاطع روسازی: انواع مقاطع روسازی شامل یک خطه در مستقیم و قوس- دوخطه در مستقیم و قوس.
ادوات و مصالح روسازی خط : ادوات و مصالح روسازی خط شامل موارد زیر می باشد:
- بالاست
- تراورس
- ریل
- آلات اتصال
- بالاست : بالاست عبارتست از یک قشر از سنگ شکسته یا شن رودخانه به ابعاد ۳الی ۷ سانتیمتر برای تراورسهای چوبی و ۲ الی ۵ سانتی متر برای تراورسهای بتونی و فلزی که به ارتفاع ۳۵ تا ۴۰ سانتیمتر در روی خاکریز و زیر تراورسها و بین آنها قرار می گیرد. بالاستها را از معادن استخراج کرده و در کارخانه سنگ شکن آنها را خرد میکنند و بعد از سرند کردن با ابعاد و دانه بندی مورد نیاز به عنوان بالاست مورد استفاده قرار می دهند.
مشخصات بالاست:
- جنس بالاست نباید از سنگهای آهکی و دولومیت و رسوبی باشد.
- آب را بخود جذب نکند.
- عاری از خاک باشد.
- از لحاظ جنس در مقابل فشار و برف و باران و هوا مقاوم باشد.
وظیفه بالاست:
- انتقال نیرو از تراورس به خاکریز در سطح وسیعتر.
- هدایت آب باران به بیرون از خط.
- حالت ارتجاعی (فنریت) دادن به خط.
- استقرار تراورس و امکان انجام تعمیرات خط که مهمترین وظیفه بالاست نیز می باشد.
۲- تراورس:
کار تراورس برای ثابت نگهداشتن عرض خط و تقسیم فشار وارده از ریل در سطح وسیعتری بر روی بستر بالاست می باشد.
انواع تراورس:
تراورسهای مورد مصرف در راه آهن ایران از نظر جنس عبارتند از
الف- تراوری چوبی
ب- تراورس فلزی
ج- تراورس بتونی
انواع تراورس از نظر کاربرد:
تراوری چوبی برای طول خطوط با ابعاد ۲۵*۱۵ و طول ۶۰/۲ متر
تراورس چوبی برای سوزنها با ابعاد ۲۵*۱۵ و طول آنها بستگی به نوع سوزن دارد و در طول سوزن نیز متفاوت می باشد.
تراورس چوبی برای انواع پلها با تابلیه فلزی با ابعاد ۲۵*۲۵ و طول ۶۰/۲ متر.
تراورس فلزی برای طول خطوط
تراورس فلزی برای سوزنها
تراورس بتونی دی بلوک
تراورس بتونی منو بلوک برای طول خطوط وسوزنها با پابندهای متفاوت.
۳- ریل:
ریل از سه قسمت اصلی تشکسل شده که شامل کاهک ریل – جان ریل و کف ریل می باشد.
وظیفه ریل :
- وظیفه ریل هدایت قطار در مسیر تعیین شده .
- انتقال فشارهای وارده به تراورس.
انواع ریلها عبارتند از ریل آ۴- آ۳- آ۲ که بنام ریلهای سخت و سبک معروف است و طول آنها ۵۰/۱۲متر و ریل ۳۳یو- ۵۰ار و ۶۰ار که بنام ریلهای نرم و سنگین معروف میباشدو طول آنها ۱۸ متر میباشد.
۴- آلات اتصال عبارتند از:
- اتصال خط به خط که شامل سینی دوار – پل متحرک و سوزن می باشد.
- اتصال ریل به ریل که شامل اتصالی
- چهار سوراخه که در خطوط مستقیم مورد استفاره قرار می گیرد.
- شش سوراخه که درخطوط قوسی مورد استفاره قرار می گیرد.
- اتصالی نا منظم که برای ریلهای با مقاطع متفاوت مورد استفاره قرار می گیرد.
- اتصالی گونیا دار که برای ریلهای سخت و سبک مورد استفاده قرار می گیرد و برای جلو گیری از فرار طولی ریل می باشد ودر ریلهای نرم وسنگین برای جلو گیری از فرار طولی ریل از وسیله ای بنام گیره ضد لغزش استفاده می کنند.
- اتصالی کشویی برای مواقعی که دو سر ریل را ببرند و بخواهند دو باره آنها را به هم وصل کنند مورد استفاره قرار می گیرد.
- اتصالی مخصوص جوش درز ریل برای مواقعی که جوش شکسته باشد و بخواهند موقتا آنها را به هم وصل کنند مورد استفاره قرار می گیرد.
- جوشکاری درز ریل که یک نوع اتصال ریل به ریل می باشد.
- اتصال ریل به تراورس که بستگی به نوع تراورس می باشد.
- اتصال ریل به تراورس چوبی که انواع آن عبارتند از روش میخ کاستیل- روش سه پیچ شروب – روش تیپ ک- روش وسلو
- اتصال ریل به تراورس فلزی که توسط پیچ و پالونه و صفه حساس فرم ۱و ۲ و مهره انجام می شود.
- اتصال ریل به تراورس بتونی که انواع آن عبارتند ار روش تیپ ک – روش پاندرول و روش وسلو.
ماشین آلات مکانیزه:
از این ماشین آلات در تعمیر و نگهداری خط به روش مکانیزه بجای روش سنتی رایج و همچنین در احداث خطوط جدید استفاده می کنند.ماشین آلات مکانیزه بر دو دسته تقسیم می شود .
۱- ماشین آلات سبک خطی مانند پیچ بند برای بستن و باز کردن پیچ – مته تراورس برای سوراخ کردن تراورس – ریل بر برای بریدن ریل – ریل ساب برای پلیسه گیری و سوراخ کن برای کارهای سوراخ کردن ریل.
۲- ماشین آلات سنگین خطی مانند.
- ماشین سرند بالاست که در عملیات سرند بالاست استفاده می شود.
- ماشین زیر کوب که در زیر کوبی خط استفاده میکنند.
- ماشین سوزن کوب که در زیر کوبی سوزن استفاده می شود.
- ماشین رگلاتور بالاست که در رگلاژ و پخش بالاست استفاده می شود.
- ماشین کمپکتور بالاست که در کمپکت کردن بالاست و کلگی تراورسها استفاده می شود.
- ماشین استابلیزر که برای تثبیت کردن خط بعد از زیر کوبی استفاده می شود.
- ماشین جوش درز ریل برای جوشکاری دو ریل استفاده می شود.
- ماشین اندازه گیری خط برای نوار برداری از خط.
- ماشین تست پل برای بازدید از قسمتهای مختلف پل.
مواردی که در قوس به خط اعمال می شود شامل:
- دور یا اضافه ارتفاع ریل خارجی نسبت به ریل داخلی در قوس به مقدار حدامثر ۱۵۰ میلیمتر.
- اضافه عرض جهت جلوگیری از سایش ریل و چرخ در قوس به مقدار حدامثر ۲۴ میلیمتر.
- قوس پیوندی جهت اتصال خط مستقیم به قوس اصلی برای نرم کردن حرکت قطار در قوس.
ابنیه فنی
ابنیه فنی راه آهن شامل پلها، تونلها و گالریها، دیوارهای حفاظتی، زهکشیها وگذرگاهها می شود که هریک نقش کلیدی در پیوستگی خط و حفاظت از آن در بر داشته و بسته به شرایط محل استقرار، نوع بخصوص از آنها بکار می آید.علل استفاده از پل و تونل برای کوتاه کردن مسیر و از بین بردن یا کم کردن شیب و فراز مسیر می باشد.
انواع پل از نظر مورد استفاده:
- پلهای رودخانه ای که بر روی رودخانه ها احداث می شود.
- پلهای آبرو که اطراف مسیر ساخته می شود و آبهای بارندگی یا کشاورزی از زیر آنها عبور می کند.
- پلهای دره ای که معمولا طول و ارتفاع زیادی دارندو برای پوشاندن دره بکار می رود.
انواع تونل از نظر مورد استفاده :
- تیپ A برای خطوط مستقیم و قوس با شعاع بیش از ۲۵۰ متر.
- تیپ B برای خطوط قوسی با شعاع کمتر از ۲۵۰ متر.
- تیپ C که بندرت استفاده شده.
- تیپ تونلهای محور سرخس.
- تیپ تونلهای محور بندر عباس برای مسیرهای دو خطه.
دیوار حفاظتی:
این دیوارها وظیفه حفاظت از دیواره های ترانشه ها و خاکریزها و یا سواحل رودخانه ها و غیره را بر عهده دارند و شامل :
- دیوار ضامن ، این دیوار در پای خاکریز و برای جلو گیری از لغزش آن احداث می شود.
- دیوار حائل در جلو ترانشه ها و برای جلو گیری از ریزش آنها احداث می شود.
- دیوار بر گشتی در جاهایی بکار می رود که اطراف خط دارای شیب خیلی تندی باشد.
- دیوار پوششی برای پوشش ترانشه هایی که دچار هوازدگی سطحی شده اند بکار می رود.
- دیوار ساحلی یا سیل شکن در ساحل رودخانه ها جهت هدایت آب به دهانه پل و جلو گیری از پخش شدن آب در مواقع طغیان رودخانه احداث می شود.
- دیوار سدی در مواردی که آب رودخانه با شیب زیاد وارد دهانه پل می شود احداث می گردد تا آسیبی به پایه پلها نرسد.