بررسی چشم انداز ۲۰۵۰ حمل و نقل از نگاه مجمع جهانی حمل و نقل
نااطمینانی، ویژگی بارز فضای کنونی اقتصاد جهان است و این موضوع به توانایی ها برای تحقق پروژه‌های بزرگ ضربه می‌زند.
این هشداری است که مجمع جهانی حمل و نقل در آخرین گزارش خود با عنوان «چشم‌انداز حمل و نقل ۲۰۱۹» مطرح کرده است. این مجمع، تحت نظارت سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه، یک نهاد بین الدولی است که ۵۹ کشور عضو آن هستند و اتاق فکر سیاست گذاری های حوزه حمل و نقل محسوب میشود.
با وجود این هشدار اما مجمع پیش بینی کرده است که طی سه دهه آینده، تقاضا برای حمل و نقل در سطح جهان رشد خواهد کرد. بر این اساس، حمل و نقل مسافری بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ حدود سه برابر افزایش خواهد یافت و از ۴۴ تریلیون نفر-کیلومتر به ۱۲۲ تریلیون نفر-کیلومتر خواهد رسید. به علاوه، تا سال ۲۰۵۰ یک سوم مسافرت های جهان از چین و هندوستان نشات خواهد گرفت در حالی که این سهم در سال ۲۰۱۵ یک چهارم بوده است.
بر اساس این پیش بینی، خودروهای شخصی همچنان در کل جهان به دیگر وسایل سفر ترجیح داده خواهند شد. سفرهای درون شهری به ویژه به سمت حمل و نقل عمومی و اشتراکی پیش خواهد رفت. برآوردها نشان می دهد که تا سال ۲۰۵۰ هر دوی این انواع حمل و نقل بیش از ۵۰ درصد از مجموع نفر-کیلومتر سفرهای درون شهری جهان را به خود اختصاص خواهد داد.
مسافرت های بین المللی در سطح جهان در حال افزایش است و پیش بینی ها نشان می دهد که بیشترین رشد آن در کشورهای در حال توسعه مشاهده شود.انتظار می رود سفرهای هوایی در معیار نفر-کیلومتر تنها در هندوستان و چین تا سال ۲۰۵۰ چهار برابر شود و به ۲۱۵۸۳ میلیارد نفر-کیلومتر برسد این در حالی است که این رقم در سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۵۵۰۶ میلیارد نفر- کیلومتر بوده است.
بر این اساس، تقاضای جهانی برای حمل و‌نقل بار بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ سه برابر خواهد شد و تا سال ۲۰۵۰ حمل و نقل هوایی بار با رشد ۵/ ۴ درصد بالاترین نرخ رشد سالانه را در میان همه انواع حمل بار خواهد داشت هر چند که با معیار تن-کیلومتر، سهم کوچکی از کل را به خود اختصاص خواهد داد. البته در سال ۲۰۵۰ بیش از سه چهارم کل حمل و نقل کالای جهان همچنان با کشتی انجام خواهد شد که نسبت به سال ۲۰۱۵ کم و بیش وضعیتی مشابه خواهد داشت.
این نکته را نیز باید در نظر گرفت که با توجه به چالش ها و درگیری های تجاری فعلی که اقتصاد جهان را مورد تهدید قرار می دهد، صحت پیش بینی های مربوط به حمل و نقل بار در ابهام خواهد بود چون تقاضا تا حدود زیادی به رشد اقتصادی و فعالیت های تجاری بین المللی بستگی دارد.
مجمع جهانی حمل و نقل همچنین پیش بینی کرده است که گازهای گلخانه ای ناشی از صنعت حمل و نقل، همچنان به عنوان یک چالش عمده باقی خواهد ماند. ادامه روند سیاست های فعلی در آینده نشان می دهد که مبارزه با افزایش گازهای آلاینده ناشی از حمل و نقل در برابر رشد قدرتمند تقاضای حمل و نقل طی سال های آینده شکست خواهد خورد. پیش‌بینی ها نشان می دهد که در صورت تغییر نکردن شرایط و اجرای سیاست‌های اعلام شده محدودسازی آلاینده ها، گاز دی اکسید کربن ناشی از صنعت حمل و نقل در کل جهان تا سال ۲۰۵۰ تا ۶۰ درصد رشد خواهد کرد.
عمده این افزایش ناشی از افزایش تقاضا برای حمل و نقل باری و غیرشهری خواهد بود که پیش بینی می شود هر دوی اینها تا سال ۲۰۵۰ تا ۲۲۵ درصد رشد کنند. پیش بینی می شود بالعکس، گازهای آلاینده ناشی از حمل و نقل مسافری شهری، تا ۱۹ درصد افت کند که منعکس کننده تمرکز سیاست های جاری بر حمل و نقل شهری است.
این در شرایطی است که اجرای سیاست های بلند پروازانه تر در حوزه کربن زدایی، موجب تغییر مسیر تقاضای حمل و نقل و گازهای آلاینده ناشی از آن خواهد شد. در چنین سناریوی بلند پروازانه تری، تقاضای جهانی برای حمل و نقل مسافری در سال ۲۰۵۰ نسبت به سناریوی فعلی، تا ۲۰ درصد کمتر و گازهای آلاینده ناشی از آن تا ۷۰ درصد کمتر خواهد بود.
هر چند تقاضای جهانی برای حمل و نقل باری در هر دو سناریو تقریبا باثبات خواهد بود، اما گازهای ناشی از حمل و نقل باری در سناریوی اجرای سیاست های بلندپروازانه تر، در سال ۲۰۵۰ تا ۴۵ درصد کمتر از سناریوی جاری خواهد بود. البته حتی در آن صورت هم هدف مورد توافق در توافقنامه پاریس مبنی بر حفظ افزایش دمای کره زمین نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن در سطح کمتر از ۲ درجه سانتی گراد، محقق نخواهد شد.
گذشته از بحث آلایندگی حمل و نقل، این صنعت با اختلالات بالقوه ای مواجه است که یا ریشه در داخل این صنعت دارند یا در خارج از آن. تاثیر چنین اختلالاتی چه به‌صورت تک تک و چه به صورت تلفیقی، در گزارش چشم‌انداز حمل و نقل مشتمل بر ۲۵۴ صفحه به تفصیل بیان شده است. بر این اساس، حمل و نقل اشتراکی در صورت استفاده گسترده، میتواند تعداد سفرها در معیار خودرو-کیلومتر را در نواحی شهری به نصف کاهش دهد.
این تحول میتواند منجر به کاهش ۳۰ درصدی انتشار گاز دی اکسید کربن از حمل و نقل شهری تا سال ۲۰۵۰ شود. استفاده گسترده از خودروهای خودران، احتمالا منجر به افزایش خودرو-کیلومتر سفرها و تناژ گاز آلاینده دی اکسید کربن منتشره در اغلب مناطق شهری خواهد شد.
- شبیه سازی ها نشان می دهند که اقدامات مخابراتی بیشتر، می تواند تا سال ۲۰۵۰ به کاهش سفرهای شهری در مقیاس مسافر-کیلومتر و گاز دی اکسید کربن ناشی از آن تا حدود دو درصد بیشتر از آنچه در سناریوهای فعلی پیش بینی شده، منجر شود.
- شبیه سازی ها همچنین نشان می دهند که ازدیاد سفرهای هوایی طولانی مدت و کم هزینه، موجب افزایش تعداد کل مسافر-کیلومتر سفرها در بخش حمل و نقل غیرشهری و افزایش تا یک درصدی گاز دی اکسید کربن ناشی از آن تا سال ۲۰۵۰ نسبت به پیش‌بینی های فعلی خواهد شد.
بر این اساس همچنین پیش بینی می شود که در دسترس بودن سیستم های ریلی فوق سریع موجب افزایش تعداد کل مسافران بخش ریلی تا یک درصد خواهد شد و آلاینده دی اکسید کربن حمل و نقل غیرشهری را تا کمتر از یک درصد کاهش خواهد داد.
بررسی چشم انداز ۲۰۵۰ حمل و نقل از نگاه مجمع جهانی حمل و نقل
از سوی دیگر استفاده از سوخت های جایگزین در حمل و نقل هوایی این پتانسیل را دارد که آلاینده دی اکسید کربن ناشی از حمل و نقل هوایی را به شدت کاهش دهد. این تحول اساسا با راه اندازی پروازهای کوتاه بدون کربن انجام خواهد گرفت. این تحول می تواند منجر به کاهش ۵۵ درصدی آلایندگی پروازهای داخلی در سال ۲۰۵۰ شود.
رشد سریع تجارت الکترونیک میتواند منجر به افزایش حجم بار بین ۲ تا ۱۱ درصد شود که این افزایش بسته به نوع حمل و نقل متفاوت خواهد بود. پیش بینی میشود دی اکسید کربن مرتبط با حمل و نقل باری تا ۴درصد رشد کند. رواج گسترده چاپ سه بعدی در بخش تولید و کاربردهای خانگی، هم میتواند موجب کاهش حجم بار در حمل و نقل باری تا ۲۸ درصد شود و دی اکسید کربن ناشی از آن را نیز تا ۲۷ درصد کاهش خواهد داد.
هر چند تحقق این سطح از رواج چاپ سه بعدی چندان محتمل به نظر نمی رسد. مسیرهای جدید تجارت تاثیر کمی بر حجم تجارت جهانی خواهند داشت و این حجم را تا دو درصد و گاز دی اکسید کربن ناشی از آن را تا یک درصد تا سال ۲۰۵۰ کاهش خواهند داد. توسعه مسیرهای جدید بین المللی میتواند الگوهای فعلی حمل و نقل باری را به شدت دستخوش تغییر کند، الگوهایی که در حال حاضر کاربردهای مهمی در زنجیره‌های لجستیک و زیرساخت شبکه حمل و نقل جهانی دارد.
علاوه بر این، رواج گسترده استفاده از خودروهای دارای ظرفیت بالا، می تواند منجر به کاهش ۳ درصدی گاز دی اکسید کربن در این بخش تا سال ۲۰۵۰ شود. معرفی سوخت های کم کربن یا صفر-کربن در حمل و نقل جاده ای باری در مسیرهای طولانی، میتواند منجر به کاهش آلاینده کربن این بخش تا ۱۶ درصد در سال ۲۰۵۰ شود.
شبیه سازی ها نشان می دهند که استفاده از وسایط نقلیه دارای ظرفیت بالا و کامیون های خودران در حمل و نقل باری جاده‌ای، تاثیر چندانی بر مجموع تقاضای کل برای حمل و نقل باری یا گازهای مرتبط با حمل و نقل باری نخواهد داشت. با وجود همه اینها اما استفاده گسترده از کامیون های خودران میتواند منجر به سوق دادن غیر‌قابل اغماض حمل و نقل باری از ریل به جاده شود. (منفی ۹ درصد ریل، مثبت۶درصد جاده در ۲۰۵۰)
در سناریوی اخلال کامل که در آن چند رویداد اخلالگر به طور همزمان روی می دهند، تقاضا برای حمل و نقل و انتشار گازهای ناشی از آن، در همه بخش ها، کمتر از سناریوی فعلی خواهد بود. شدی ترین کاهش گازهای آلاینده، میتواند با اجرای سیاست های درست و کربن‌زدایی هر چه بیشتر این بخش و در برخی موارد راهنمایی درست اخلال ها، محقق شود.
- به طور مثال در بخش حمل و نقل مسافری شهری رواج گسترده خودروهای اشتراکی و خودران می تواند گاز دی اکسید کربن را تا ۷۳ درصد و ترافیک را تا ۲۴ درصد نسبت به سناریوی فعلی کاهش دهد. این تنها در صورتی میسر خواهد بود که سیاست های درست به طور دقیق مدیریت شوند.
به همین ترتیب، مداخلات تکنولوژیک در حمل و نقل غیرشهری پتانسیل بیشتری در مقابله با انتشار گاز کربن دارد و این در صورتی محقق میشود که با سیاست ها و راهکارهای مکمل و تکمیلی مدیریت شود، نه آنکه فقط در صورت وقوع بحران چاره اندیشی شود.
در این صورت مداخلات تکنولوژیک قادر خواهند بود تا سال ۲۰۵۰ گازهای گلخانه‌ای را تا ۷۶ درصد نسبت به سناریوی فعلی کاهش دهند.اما اگر فقط در مواقع بروز بحران راهکارها مورد استفاده قرار گیرند، این کاهش فقط ۶۳ درصد خواهد بود. در حمل و نقل باری نیز چنین است. در این بخش هم راهکارهای سیاست گذاری درست می تواند کارآیی لجستیک را افزایش دهد و به مدد پیشرفت های تکنولوژیک، گازهای گلخانه ای محدود شوند.
مداخلات تکنولوژیک به تنهایی می توانند تا سال ۲۰۵۰ انتشار گاز دی اکسید کربن ناشی از حمل و نقل باری را تا ۴۴ درصد نسبت به سناریوهای فعلی کاهش دهد و اگر راهکارهای سیاستی لجستیک نیز با آن همراه شود، کاهش گازهای آلاینده در این بخش میتواند به ۶۰ درصد نیز برسد.
در کل میتوان چنین نتیجه گیری کرد که بر پایه شبیه سازی های انجام شده، سیاست های تعیین شده در بخش حمل و نقل تا حد زیادی تعیین کننده تاثیر مداخلات بر تقاضا برای حمل و نقل و ردپای کربنی حمل و نقل است. اجرای همزمان سیاست ها برای مقابله با آلایندگی حمل و نقل، موجب کاهش چشمگیر آلاینده های ناشی از همه بخش های حمل و نقل خواهد شد. به همین دلیل است که سیاستمداران نقشی حیاتی در تعیین ماهیت و میزان تغییرات آینده ایفا میکنند حتی در شرایطی که توسعه روندهای جدید موجب اخلال در سیستم های حمل و نقل میشود.
واقعیت این است که نا اطمینانی درازمدت موجب پیچیده شدن برنامه‌ریزی ها میشود.این دقیقا همان چیزی است که سرمایه گذاری های درازمدت در زیرساخت ها را تهدید میکند.برنامه‌ریزی برای سناریوهای محتمل گوناگون در آینده، به سیاست گذاران این امکان را میدهد که به جزئیات مجموعه تصمیمات خود واقف شوند و گزینه هایی را انتخاب کنند که بیشترین اثرگذاری را در بیشترین تعداد حالت های محتمل و منطقی که در آینده ممکن است پیش بیاید،داشته باشد.
استراتژی دیگری که در شرایط نا اطمینانی میتوان اتخاذ کرد این است که سیستم های حمل و نقل به نحوی طراحی شوند که در برابر شرایط متغیر از خود قابلیت انطباق نشان دهند، شرایط متغیری که میتواند شامل اخلالگرهای حمل و نقل باشد.
علاوه بر این سیاست های بخش حمل و نقل باید به نحوی اتخاذ شوند که بتوانند اخلال های ناشی از سایر بخش ها را که بخش حمل و نقل را مورد تهدید قرار می دهند، پیش‌بینی کنند. تنها در این صورت است که میتوان از مزایای بالقوه آن بهره مند شد و اثرات منفی آن را به حداقل رساند.
البته اخلال های نشات گرفته از خارج از بخش حمل و نقل برای سیاست گذاران این بخش قابل پیش بینی نیستند اما سیاست های هوشمندانه این موضوع را در نظر میگیرند که چگونه اخلال سایر بخش ها از انگیزه کاربران بخش حمل و نقل خواهد کاست.
به این ترتیب آنها از ساختارهایی که نتایج نامطلوب ایجاد میکنند، اجتناب خواهند ورزید. توجه به داده ها، در درک درست تر از ظرفیت ها و امکانات روندهایی که میتوانند در حمل و نقل اخلال ایجاد کنند، کمک خواهد کرد.
این واقعیت را نباید نادیده گرفت که سیستم های حمل و نقل میتوانند از چارچوب هایی که منجر به نوآوری می شوند بهره گیرند و چالش آنها را به فرصت تبدیل کنند.
