تاریخچه راه آهن ایران

بشر ۱۸۲۵ سال پس از میلاد، نخستین لوکوموتیو ساخت خود را به جریان انداخت. سرعت این لوکوموتیو، انتظارات را برآورده نمی کرد.

از این رو، تنها قطارهای باری می توانستند به آن تکیه کنند. جالب است بدانید که حتی تا ۵ سال پس از اختراع آن نیز، هنوز اسب ها جور انسان ها را می کشیدند.

قطارهای بخار در واقع نسل اولیه قطارهای امروزی بودند که اولین بار در نیوکاسل انگلستان و در مسیر شهرهای استاكتون- دارلينگتون سفر کردند.

با گذشت زمان، قطارهای مسافری و باری کامل و کامل تر شدند تا امروز که قطارهای برقی و دیزلی، قطارهای بخار را از صحنه بیرون رانده اند.

ایران همواره حیاط خلوت قدرت های بیگانه تلقی می شده. آمدن خط آهن به اروپا، اروپایی ها را به فکر انداخت تا برای تسهیل منافع خود، ایران را نیز صاحب راه آهن کنند.

انگلیسی ها نخستین کسانی بودند که فکر آوردن راه آهن به ایران به ذهنشان خطور کرد. کشیدن راه آهن از عثمانی تا خلیج فارس ایده بزرگ آنها بود. هر چند که به دلایلی عملی نشد.

بلندپروازی بعدی از آن ژرمن ها بود که می خواستند خط آهنی از آنکارا تا خلیج فارس بکشند. هر چند که آلمان ها نیز در اجرای این کار موفق نبودند و تضاد منافع با دیگر قدرت های اروپایی، آنها را به سنگ اندازی برای انجام این کار واداشت.

علاوه بر این دو، روسیه تزاری هم هوای کشیدن راه آهن از شمال به خلیج فارس را در سر می پروراند. در این میان، ناصرالدین شاه که خود را در مخمصه روس ها و انگلیسی ها گرفتار می دید، به آلمان ها پناه برد.

ناصرالدین شاه در پیامی رسمی از آلمان ها دعوت کرد تا برای ساخت راه آهن به ایران بیایند. اما در خواست ناصرالدین شاه همان و کارشکنی ها و حسادت های سیاسی روس ها و انگلیسی ها همان!

نکته جالب این است که با وجود دعوای آلمان ها، روس ها و انگلیسی ها بر سر راه آهن، در نهایت این مسیو بواتال فرانسوی بود که موفق شد امتیاز ساخت راه آهن را از ناصرالدین شاه بگیرد.

نتیجه آنکه یک کمپانی بلژیکی با خرید این امتیاز از بواتال، دست به کار ساختن راه آهن حضرت عبدالعظیم شد و در سال ۱۸۸۸ میلادی و ۱۲۶۱ شمسی، پایان تمام دعواها رقم خورد.

ط آهن تهران-شهر ری پای راه آهن را به ایران باز کرد. در سال های بعد از آن، در مسیر بوشهر-برازجان و تبریز-جلفا و نیز میرجاوه-زاهدان نیز راه آهن کشیده شد تا سال ۱۳۰۶ شمسی که آرزوی راه آهن سراسری محقق شد.

در سال ۱۳۰۶ شمسی و در زمان سلطنت رضا شاه، آرزوی ایرانی ها برای داشتن یک خط آهن سراسری به واقعیت بدل شد. یک سال پیش از این، در سال ۱۳۰۵ لایحه تأسیس آن از تصویب مجلس شورای ملی گذشته بود.

این خط آهن که از جنوب تا شمال ایران امتداد داشت، بندر شاهپور( امام خمینی فعلی) را به بندر شاه(بندر ترکمن فعلی) وصل می کرد. کلنگ ساخت راه آهن در سال ۱۳۰۶ توسط آلمان ها به زمین زده شد. ضمن آنکه یک کمپانی آمریکایی به نام “بونس” هم در امر نقشه برداری و ساخت، مشارکت داشت.

شاید بد نباشد بدانید که سرمایه اصلی این پروژه عظیم از چای و قند و شکر ملت ایران تأمین شده است.

به این صورت که با تصویب قانونی مبنی بر انحصار این محصولات، پول حاصل از مالیات این اقلام، به ساخت راه آهن سراسری تعلق گرفت. بالاخره در سال ۱۳۱۷ شمسی انتظارها همزمان با اتمام پروژه راه آهن سراسری به پایان رسید.

ایستگاه سمیه اولین ایستگاه خط آهن سراسری ایران است که دو خط شمال و جنوب در آن به یکدیگر رسیدند.

بعد از راه اندازی راه آهن سراسری، خط آهن های دیگری نیز در گوشه و کنار کشور ساخته شدند. برای نمونه می توان به خط آهن گرمسار-مشهد اشاره کرد که البته ساخت آن به سال های پایانی راه آهن سراسری برمی گردد.

آنچه در مورد این خط آهن می دانیم این است که ساخت و ریل گذاری آن تا ایستگاه شاهرود در سال ۱۳۲۰ به پایان رسیده اما بروز جنگ جهانی اول آن را برای مدتی متوقف کرده است. پس از پایان جنگ، ادامه کار از سر گرفته می شود تا اینکه در سال ۱۳۳۵ به طور کامل پایان می یابد.

از دیگر خط آهن هایی که پس از راه آهن سراسری در ایران احداث شد، خط آهن تهران-تبریز می باشد.

ساخت این خط از سال ۱۳۱۷ در تهران آغاز و تا سال ۱۳۲۱ ساخت و ریلگذاری آن تا میانه به اتمام رسید. اما جنگ باز هم مانع ادامه کار شد تا اینکه با خاتمه آن، ریل گذاری از میانه از سر گرفته شد. گفته می شود که کار بهره برداری از این خط آهن، از تهران تا مراغه در سال ۱۳۳۵ آغاز شد.

راه آهن قم-یزد هم از دیگر خطوط راه آهن است که در سال های دهه ۲۰ شمسی در ایران احداث شدند. ساخت این خط آهن نیز مانند سایر خطوط در سال ۱۳۱۷ شروع شد. اما سرنوشت مشابهی مانند خط آهن های دیگر پیدا کرده و در میانه راه به دلیل بروز جنگ، متوقف می شود.

پس از جنگ و در سال ۱۳۲۶، عملیات ریل گذاری از قم به کاشان انجام می شود تا اینکه در سال ۱۳۲۸ ریل گذاری آن خاتمه یافته و بهره برداری از آن شروع می شود. ساخت راه آهن در دوران پهلوی دوم هم ادامه پیدا کرد و تا وقوع انقلاب، ده ها خط آهن شرق و غرب و شمال و جنوب این کشور را به یکدیگر متصل کردند.